یکی از مهمترین کارکردهای مناطق آزاد در دنیا کمک به توسعه صادرات و گسترش بازار برای تولیدکنندگان داخلی است. بر اساس ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۷۲ نیز تولید و صادرات کالاهای صنعتی به عنوان یکی از اهداف ایجاد مناطق آزاد در کشور مد نظر قرار گرفته است. اما بررسی عملکرد مناطق آزاد در کشور نشان می‌دهد که این هدف و همچنین اهدافی نظیر جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کمک به محرومیت زدایی چندان محقق نشده‌است. این درحالی است که مناطق آزاد در کشورهایی مثل چین، امارت، هند تاحدود زیادی به رشد و توسعه اقتصادی آنها کمک کرده است[۱]. بر اساس آمار سالانه گمرک، ارزش مجموع واردات از مناطق آزاد طی سالهای ۹۱ تا ۹۳، حدود ۸ میلیارد دلار بوده است. درحالی که ارزش صادرات این مناطق حدود ۵/۰ میلیارد دلار بوده است.
در شرایط فعلی نیز افزایش تعداد مناطق آزاد، موجب تسهیل قاچاق کالا، واردات بی‌رویه و تضعیف تولید داخلی و برخلاف سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است. بعلاوه این تصمیم هزینه‌های زیادی در پی خواهد داشت و لغو امتیاز اعطا شده به مناطق، بسیار دشوار خواهد بود.
پیش از تصمیم برای افزایش تعداد مناطق آزاد، ابتدا باید مشکلات مناطق فعلی و موانع دستیابی آنها به اهداف مد نظر برطرف شود. مهمترین مشکل کنونی این مناطق در کشور حجم بالای واردات در مقایسه با صادرات است؛ لذا توصیه می‌شود قوانین مربوطه به نحوی اصلاح گردند که میزان مجاز واردات از مناطق آزاد به سرزمین اصلی[۲]، متناسب با میزان صادرات انجام شده از طریق آن مناطق تعیین شود. درصورتیکه این مسئله بصورت یک ماده پیشنهادی در لایحه برنامه ششم توسعه اضافه شود می‌تواند به وضعیت فعلی بخش تولید و خروج کشور از رکود کمک نماید. لذا بند زیر برای اضافه شدن به قانون برنامه ششم پیشنهاد می‌شود:
«ماده پیشنهادی: به منظور رونق تولید و افزایش صادرات در مناطق آزاد و همچنین کاهش حجم واردات بی‌رویه؛ میزان ارزش کالاهای وارداتی از طریق مناطق آزاد به سرزمین اصلی در هر سال، محدود به میزان ارزش صادرات کالاهای داخلی توسط این مناطق در سال ماقبل آن خواهد بود.
تبصره: محاسبه ارزش واردات و صادرات بدون درنظرگرفتن صادرات «مواد خام معدنی» و «محصولات پتروشیمی بالادستی» انجام می‌شود»
_______________________________________________________________
پانوشت:
[۱] مرکز پژوهشهای مجلس، گزارش ۱۲۰۱۷، آبان ۹۰
[۲] منظور از سرزمین اصلی مناطقی از کشور است که جزو مناطق آزاد نیستند.
