مقدمه

گاز طبیعی ایران مهم ترین منبع تأمین انرژی صنایع، نیروگاه ها و بخش خانگی داخل کشور و کشورهای همجوار با جمهوری اسلامی ایران است. گواهی این مدعا افزایش تقاضای کشورهای همسایه برای واردات گاز از ایران است. در حال حاضر روندی مصرف گاز طبیعی در داخل کشور، کشورهای همسایه و حتی کشورهای اروپایی رو به افزایش است، همینطور دولت قصد دارد سهم گاز طبیعی در تأمین سوخت نیروگاه ها را بیش از میزان کنونی افزایش دهد، و طبق برنامه ریزی های شرکت ملی نفت ایران میزان گاز طبیعی به منظور تزریق به میادین نفتی برای ازدیاد برداشت نفت خام از آنها در طی سالیان آینده باید افزایش یابد. بنابراین گاز طبیعی یک کالای با ارزش و راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران است که با استفاده درست ازآن در بخش های صنعتی و صادرات آن به کشورهای مختلف، نقش حیاتی آن در تحرک بخشیدن به اقتصاد ملی روز به روز پررنگ تر خواهد شد.

کشوری که دارای چنین منبع انرژی مهم و با ارزشی باشد به هیچ وجه حاضر به عرضه آن به قیمت های نازل در برابر حجم تقاضای بالایی که برای آن وجود دارد نیست، از طرفی کشور ما که دارای میادین عظیم نفت است به منظور افزایش میزان تولید نفت خام و استخراج بیشتر این گنج گران بها میتواند با افزایش میزان تزریق گاز طبیعی به این میادین نفت خام بیشتری را استخراج کند و مانع از باقی ماندن طلای سیاه در دل زمین شود.

در ادامه هزینه فرصت های به کار گیری گاز طبیعی در نیروگاه ها، تزریق به میادین نفتی و صادرات آن در مقایسه با وضعیت کنونی آورده شده است، در واقع هدف از این مقایسه، واکاوی فرصت هایی برای استفاده از گاز است که درآمد بیشتری عاید کشور میکند و یا از هزینه ها و ضررهایی کلانی که در ازای استفاده نکردن از گاز بر کشور تحمیل میشود جلوگیری میکند.

نیروگاه

هر ساله به تعداد نیروگاه های تولید برق کشور افزوده میشود و طبق یک نرخ مشخص باید در هرسال ۷ درصد به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شود و این تعداد نیروگاه جدید نیازمند تأمین سوخت مورد نیاز برای فعالیت هستند، با توجه به اینکه در حال حاضر با کمبود گاز طبیعی در داخل کشور مواجه هستیم و کمبود گاز طبیعی را با تحویل گازوئیل و نفت کوره به نیروگاه ها جبران میکنند نباید فروش گاز طبیعی به بنگاه های صنعتی کشور با قیمت کمی صورت گیرد و عرضه گاز به آنها باید با قیمتی باشد که منفعت بنگاه صنعتی منافع ملی را ضایع نکند.

در حال حاضر دولت گاز طبیعی را با قیمت ۱۳ سنت به ازای هر مترمکعب به عنوان خوراک به پتروشیمی های گازی تحویل میدهد، که در واقع با تخفیفی بسیار زیاد نسبت به قیمت واقعی گاز طبیعی به مجتمع های پتروشیمی عرضه میشود، این در حالی است که دولت وقتی میتواند گاز طبیعی را با قیمت ارزان در اختیار پتروشیمی های گاز که بنگاه هایی خصوصی هستند قرار دهد که در تأمین سوخت گاز طبیعی نیروگاه ها مشکلی نداشته باشد و گاز طبیعی مازاد بر مصرف نیروگاه ها و بخش خانگی داشته باشد. اما وقتی در حال حاضر و در هر سال بخش زیادی از سوخت نیروگاه های کشور به علت کمبود گاز توسط سوخت مایع تأمین میشود چرا باید گاز طبیعی را به قیمت ارزان در اختیار شرکت های پتروشیمی گذاشت.

در سال ۱۳۹۲ مصرف گازوئیل نیروگاه های کشور ۱۲۷۱۹ میلیون لیتر (۱۲٫۷۱۹ میلیارد متر مکعب) و مصرف نفت کوره ۱۵۳۰۰ میلیون لیتر ( ۱۵٫۳ میلیارد مترمکعب) بوده است. ارزش حرارتی ۱ مترمکعب گاز تقریبا[۱] با ارزش حرارتی ۱ لیتر سوخت مایع در نیروگاه ها برابر است. قیمت گازوئیل در بازارهای جهانی حدود ۶۵٫۵ سنت بر هر لیتر و قیمت جهانی نفت کوره حدود ۶۶ سنت بر هر لیتر است.

بنابراین اگر نیروگاه ها به جای گازوئیل، گاز طبیعی مصرف کنند، از قبل صادرات گازوئیلی که در سال ۹۲ به نیروگاه ها تحویل داده شده است حدود ۸٫۳ میلیارد دلار درآمد عاید کشور میشد. در مورد نفت کوره هم چنین است یعنی اگر نیروگاه ها به جای نفت کوره، گاز طبیعی مصرف میکردند حدود ۱۰ میلیارد دلار درآمد در سال ۹۲ عاید کشور میشد.

اما در حالی کشور از کسب چنین درآمد کلانی ناکام می ماند که دولت گاز طبیعی را به قیمت ناچیز ۱۳ سنت بر هر مترمکعب به پتروشیمی های گازی تحویل میدهد و میتواند میزان زیادی از کمبود گاز نیروگاه ها را به واسطه گاز طبیعی تحویلی به پتروشیمی های گازی جبران کند.

میزان حجم کل سوخت مصرفی در سال ۱۳۹۲ توسط نیروگاه های کشور و ارزش دلاری آن در جدول ذیل شان داده شده است.

تزریق

در سال ۹۱ در مجموع ۷۷٫۶۹ میلیون مترمکعب در روز گاز به میادین نفتی برای ازدیاد برداشت نفت از میادین تزریق شده است در حالی که باید روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب گاز به میادین تزریق شود، یعنی حدود ۱۲۲٫۳ میلیون مترمکعب در روز گاز به میادین تزریق نمیشود و با توجه به اینکه در ازای تزریق هر میلیون فوت مکعب گاز امکان برداشت ۱۵۰ بشکه نفت خام را فراهم میکند بنابراین ایران روزانه امکان برداشت ۶۵۵ هزار و ۱۷۸ بشکه نفت را ازدست میدهد که اگر قیمت هر بشکه نفت را ۹۰ دلار بگیریم، ایران درآمدی معادل ۵۸ میلیون و ۹۶۶ هزار دلار در هر روز را از دست میدهد.

البته این عدم النفع بدون محاسبه ضرر ناشی از عدم تزریق گاز به میادین نفتی و تاثیرات مخرب برداشت های غیر صیانتی است که قطعا در صورت احتساب این تاثیرات مخرب عدم النفع ایران از این محل حتی بیش از درآمد سالانه نفتی ایران خواهد بود.

میزان گازی هم که به میادین نفتی تزریق میشود در مخزن نفتی ذخیره شده و از بین نمیرود بلکه میتوان در سالهای آینده گاز تزریق شده را برداشت کرد و به مصرف داخل کشور و یا صادرات رساند.

صادرات

یکی دیگر از فرصت هایی که برای عرضه گاز ایران وجود دارد صادرات گاز به کشورهای همسایه و مناطق دیگر است. بر اساس آمار ترازنامه هیدروکربوری سال ۹۱، ایران روزانه ۲۵٫۴۴ میلیون مترمکعب گاز طبیعی به ترکیه و ارمنستان (تهاتر گاز با برق) صادر میکند که قیمت هر مترمکعب گاز صادراتی به ترکیه حدود ۴۸ سنت است و روزانه ۱۱٫۶۸ میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان به قیمت ۳۶ سنت در هر مترمکعب وارد میکند، همینطور خط لوله صادرات گاز به عراق مراحل پایانی خود را طی میکند و به گفته مقامات وزارت نفت در صورتی که مشکلات امنیتی عراق برطرف شود ایران آمادگی دارد هرچه زودتر صادرات گاز طبیعی به عراق را آغاز کند و البته در آینده صادارت گاز به پاکستان هم نهایی خواهد شد.

اما زمانی میتوان از ظرفیت صادرات گاز برای کشور استفاده کرد که دولت در تأمین گاز داخل کشور با مشکل مواجه نباشد و یا به عبارتی دیگر کمبود گاز نداشته باشیم.

جمع بندی

با توجه به اینکه کشور ما سومین کشور مصرف کننده گاز در دنیا پس از آمریکا و روسیه است و همینطور تقاضای زیادی که از کشورهای منطقه برای واردات گاز از ایران وجود دارد پس ایران دارای گاز طبیعی مازاد نیست که بخواهد آنرا به قیمت ناچیز در اختیار متقاضیان دریافت آن قرار داهد، نمونه آن مجتمع های پتروشیمی گازی هستند که تلاش میکنند خوراک گاز طبیعی را به قیمت بسیار کم و حداقلی نسبت به قیمت واقعی گاز طبیعی دریافت کنند.

بنابراین با توجه به تقاضای بالایی که برای خرید گاز طبیعی وجود دارد و قیمت های منطقه ای که گاز با آن معامله میشود در تعیین قیمت خوراک گاز تحویلی به پتروشیمی های گازی باید به حداقل قیمت های گاز طبیعی در منطقه توجه کرد، همانطور که وزیر محترم نفت در افتتاحیه نهمین نمایشگاه ایرانپلاست در این رابطه اظهار داشتند: «ما در منطقه چیزی به نام رقیب تأمین خوراک نداریم و اگر کسی می‌تواند خوراک را به قیمت ارزانتری بخرد برود خوراک بیاورد چنانچه اگر واقعاً با این قیمت‌ها که آقایان می‌گویند به کسی گاز می‌دادند من خودم آن را می‌خریدم. من از ترکمنستان هر مترمکعب گاز را ۳۶ سنت می‌خرم و اگر گاز ارزان‌تر از این وجود داشته باشد آن را خریدارم و این صحبت‌ها درباره رقابت بر سر قیمت خوراک در منطقه مفهومی ندارد».

[۱] ارزش حرارتی ۱ مترمکعب گاز ۱٫۱۷ برابر ارزش حرارتی ۱ مترمکعب سوخت مایع شامل گازوئیل و نفت کوره است..